“We hebben geen adres, want dat hebben bossen niet. Maar als je over de Plakweg rijdt, zie je vanzelf waar je moet zijn”, waren de route-instructies van oprichter van voedselbos Ketelbroek, Wouter van Eck. En dat klopte. Aan de linkerkant van de weg was alleen maar groene woestijn (weiland) te zien. Aan de rechterkant passeerden eerst gras, toen mais en opeens was daar een klein bos. Tussen de struiken stond Wouter ons op te wachten.
Op 22 augustus bezocht een groepje Goeie Grutters het Voedselbos Ketelbroek, dat wordt gesteund door Voedselbosbouw Nederland waaraan Stichting Goeie Grutten al drie jaar bijdraagt. We vertellen je graag wat er zo bijzonder is aan Ketelbroek.
Een voedselbos is een paradijs voor luie boeren
Je vindt op Ketelbroek – in tegenstelling tot de naburige maisvelden – geen eenjarige gewassen, maar meerjarige teelt. De bodem en struiken groeien ieder jaar en leveren ieder jaar meer oogst.
Volgens Wouter kan een boer prima rondkomen van een voedselbos. Je hoeft er na aanplanten immers weinig tijd aan te besteden. “We hoeven niet te ploegen, zaaien, wieden, maaien, bemesten of spuiten. Alleen af en toe te oogsten. Gangbare landbouw is daarentegen keihard werken, iedere dag.”
Maar het voedselbos is ook een snoepwinkel…
We hebben geluk met de timing van onze komst. Want we krijgen voortdurend snoepgoed in onze handen gedrukt. “Hier, een fazantenbesje. Als je pech hebt, is ‘ie bitter. Als je geluk hebt smaakt ‘ie naar karamel.” Gevolgd door: “Moet je dit blad proeven. Net Franse uiensoep.” En vervolgens: “Deze plant groeit vruchten zo groot als een Big Mac. Ze smaken naar romige mango en banaan. Je hoeft ze maar in de vriezer te gooien en je hebt heerlijk ijs met mango-banaansmaak.” En over de mispel: “Die vrucht ziet er niet uit, maar hij smaakt naar appeltjes met kaneel.”
…én een gastronomisch paradijs
Tien jaar geleden belde Emile van de Staak – chef bij De Nieuwe Winkel – Wouter op. “Hij had gelezen dat wij Sichuanpepers verbouwden. Hij haalde ze uit China, maar vond dat niet duurzaam. Inmiddels komt Emile iedere week langs. Emile is het meest stabiele onderdeel van m’n leven.”
Wat Emile met de ingrediënten uit het bos doet, noemen ze natuurvolgend koken of botanische gastronomie. Wouter noemt het toveren. Samen oogsten Wouter en Emile en Emile creëert daar gerechten mee. Wie weleens bij De Nieuwe Winkel is geweest snapt waarom ze twee Michelinsterren én een Groene Ster hebben.
Terwijl de omgeving bruin kleurt, blijft Ketelbroek groen
Een hoosbui in 2022 waarin 70mm regen in twee uur viel leverde bij buurboeren problemen op. De droge, hete zomers van afgelopen jaren ook. En de extreme zomer van 2023 – eerst heet en droog, daarna extreem nat – eveneens. Terwijl het omliggende landschap bruin kleurde, bleef Ketelbroek groen.
Wouter: “De afgelopen jaren waren een goede stresstest van het effect van klimaatverandering op onze voedselproductie. De velden om ons heen – met eenjarige productiecycli – bieden een uitstekende nulmeting: we zien daar wat er gebeurt als we blijven landbouwen zoals we de afgelopen decennia hebben gedaan. En bij ons wat er gebeurt als we het anders doen.”
Maar ook bij Ketelbroek mislukt er wel eens een oogst. “Maar er mag bij een polycultuur ieder jaar wat mislukken. Want we hebben altijd genoeg gewassen over. Bij de gangbare boer is dat wel anders!”
We zijn overbodiger dan we denken
“In 2020 vestigden twee bevers zich op onze natuurlijke oever. Ik werd er een beetje schizofreen van. Ja, ik was trots, maar hun geknaag maakte me ook nerveus. De eerste winter werden veel bomen langs de oever afgeknaagd.” De intuïtieve reactie van de boer zou zijn: wegjagen. Maar Wouter besloot af te wachten.
Wat bleek? De bevers knaagden vooral bomen dicht bij de oever af. Ze durven niet verder het bos in, want daar zijn ze overgeleverd aan roofdieren. Het bos bleef dus bespaard. Als dank voor Wouters geduld, bouwden de bevers een dam die een prachtig waterreservoir veroorzaakte. Als de beek droogvalt omdat omliggende boeren het water opgebruiken, heeft Wouter nu alsnog water.
De les? De natuur is intelligenter dan wij en brengt zichzelf in balans.
Geduld is het beste bestrijdingsmiddel
Ook toen vogeltjes de volledige eerste appeloogst van 20 stuks opaten, wachtte Wouter geduldig af. “Vogels begrijpen eigendomsrecht niet. Maar ik snap wel dat ze hierheen komen. We zijn een soort snackbar in een leeg akkerlandschap.” Van de tweede oogst van 60 werden 40 appels kapotgepikt.
“Met de komst van de vogels werd ons bos óók een snackbar voor vossen, boomvalken, haviken en wezels. We hebben nu een gezond ecosysteem. De vogelpopulatie bereikt een plafond.” Nu is de opbrengst 350 appels per boom. “De vogels eten de hoogste appels op, waar wij toch niet bij kunnen. De rest is voor ons.”
Waardevolle lessen uit voedselbos Ketelbroek
Met al deze lessen helpt voedselbos Ketelbroek – via de Green Deal Voedselbossen – de kennis over voedselbosbouw naar een volgend niveau. Zodat toekomstbestendig boeren steeds gangbaarder wordt.
